Η «αθέατη όψη» της αθλητικής δημοσιογραφίας

Η οπαδική βία δεν γεννιέται στο κενό. Τροφοδοτείται από μια κουλτούρα φανατισμού που αναπαράγεται καθημερινά — όχι μόνο στις εξέδρες των γηπέδων, αλλά και στις οθόνες, στα ραδιόφωνα και στις ιστοσελίδες. Στην Ελλάδα, όπου ο αθλητισμός συχνά συγχέεται με την ιδεολογία, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης έχουν διαμορφώσει ένα περιβάλλον όπου η ένταση, η πόλωση και η υπερβολή αποτελούν βασικά συστατικά της επικοινωνίας.

Τα ΜΜΕ ως «καθρέφτης» και «ενισχυτής» του πάθους

Από τα πρώτα αθλητικά ραδιόφωνα της δεκαετίας του 1990 έως τα σύγχρονα κανάλια και sites, η αθλητική ενημέρωση στην Ελλάδα δεν λειτούργησε ποτέ ουδέτερα. Αντί να αποτελούν χώρους ανάλυσης και ενημέρωσης, πολλά ΜΜΕ επέλεξαν τη δραματοποίηση του αθλητικού γεγονότος: οι αγώνες παρουσιάζονται ως «μάχες», οι παίκτες ως «πολεμιστές», οι φίλαθλοι ως «στρατιώτες».

Αυτή η γλώσσα δεν είναι τυχαία. Ανταποκρίνεται στην ανάγκη του κοινού για ένταση, για συναισθηματική εμπλοκή. Όμως, ταυτόχρονα νομιμοποιεί τη σύγκρουση. Όταν κάθε αγώνας προβάλλεται σαν «τελική αναμέτρηση», η ήττα βιώνεται ως καταστροφή και η νίκη ως θρίαμβος απέναντι σε «εχθρούς».

Η ρητορική του «πολέμου»

Η χρήση επιθετικών εκφράσεων και η αναπαραγωγή στερεοτύπων ενισχύουν την ψευδαίσθηση ότι το γήπεδο είναι πεδίο μάχης. Λέξεις όπως «σφαγή», «εκδίκηση», «προδοσία», «κατάκτηση» δημιουργούν ένα πλαίσιο όπου το αθλητικό γεγονός αποκτά υπαρξιακή διάσταση.
Η ψυχολογία του οπαδού, ήδη ευάλωτη στη συναισθηματική ταύτιση, γίνεται εύκολος στόχος αυτής της ρητορικής. Έτσι, η φράση «η ομάδα μου ή τίποτα» παύει να είναι μεταφορά και μετατρέπεται σε τρόπο ζωής.

Η δύναμη της εικόνας και η ψηφιακή εποχή

Με την άνοδο των κοινωνικών δικτύων, η οπαδική αντιπαράθεση έχει αποκτήσει νέα πεδία έκφρασης. Βίντεο επεισοδίων, προκλητικές αναρτήσεις, memes και σχόλια μίσους κυκλοφορούν με τρομακτική ταχύτητα. Η άμεση, αδιαμεσολάβητη επικοινωνία μέσω διαδικτύου δίνει τη δυνατότητα στους οπαδούς να εκφράζουν τον θυμό τους χωρίς φίλτρο ή συνέπειες.

Η ανωνυμία του διαδικτύου λειτουργεί ως ασπίδα: τα λόγια γίνονται πιο ακραία, η βία πιο θεαματική. Ο ψηφιακός χώρος γίνεται προθάλαμος της φυσικής σύγκρουσης. Οι «μάχες πληκτρολογίου» προετοιμάζουν το έδαφος για τις μάχες της κερκίδας.

Οι ευθύνες των αθλητικών ΜΜΕ

Πολλά αθλητικά μέσα στην Ελλάδα λειτουργούν με σαφή οπαδικό προσανατολισμό. Εφημερίδες, ραδιοφωνικές εκπομπές και ιστοσελίδες ταυτίζονται ανοιχτά με συγκεκριμένες ομάδες, καλλιεργώντας ένα κοινό φανατικό, όχι απλώς πιστό. Ο δημοσιογράφος παύει να είναι μεσολαβητής της πληροφορίας και μετατρέπεται σε εκπρόσωπο της «ομάδας» του.

Η γραμμή ανάμεσα στη δημοσιογραφία και την προπαγάνδα γίνεται θολή. Οι πληροφορίες παρουσιάζονται επιλεκτικά, οι διαιτητές στοχοποιούνται, οι αντίπαλοι δαιμονοποιούνται. Το αποτέλεσμα είναι ένας ενισχυμένος κύκλος καχυποψίας και θυμού που ξεπερνά το γήπεδο και διαχέεται στην κοινωνία.

Οικονομικά και εμπορικά κίνητρα

Ο φανατισμός, όσο παράδοξο κι αν ακούγεται, πουλάει. Η σύγκρουση αυξάνει την τηλεθέαση, τα «κλικ», τις ακροάσεις. Οι τίτλοι σοκ και οι έντονες αντιπαραθέσεις δημιουργούν engagement — την «ενεργή συμμετοχή» του κοινού.
Έτσι, τα ΜΜΕ συχνά εγκλωβίζονται σε έναν φαύλο κύκλο: όσο περισσότερο ενισχύουν τον φανατισμό, τόσο περισσότερο κοινό κερδίζουν. Κι όσο περισσότερο κοινό, τόσο πιο έντονη η ανάγκη για νέα δόση έντασης. Το αποτέλεσμα είναι μια επικοινωνιακή εξάρτηση από τη βία.

Η επιρροή στη νεολαία

Οι νεαροί φίλαθλοι αποτελούν την πιο ευάλωτη ομάδα. Σχηματίζουν την αθλητική τους ταυτότητα μέσα από εικόνες και αφηγήσεις που κατασκευάζουν τα ΜΜΕ. Όταν η τηλεόραση δείχνει επεισόδια, καπνογόνα και συγκρούσεις ως «πάθος» και «πίστη», το μήνυμα που περνά είναι ότι η βία είναι μέρος του παιχνιδιού.
Η αισθητικοποίηση της βίας —το να παρουσιάζεται ως θεαματική, σχεδόν κινηματογραφική— συμβάλλει στη νομιμοποίησή της. Έτσι, η κοινωνία μεγαλώνει νέες γενιές οπαδών που θεωρούν φυσιολογική την αντιπαράθεση και τον εκφοβισμό.

Προς μια υπεύθυνη αθλητική δημοσιογραφία

Η αλλαγή δεν είναι αδύνατη. Υπάρχουν παραδείγματα ΜΜΕ που προβάλλουν θετικά πρότυπα αθλητισμού, που επιλέγουν την ψύχραιμη ανάλυση αντί για τον εντυπωσιασμό. Η υπεύθυνη δημοσιογραφία μπορεί να εκπαιδεύσει το κοινό να βλέπει τον αθλητισμό όχι ως πόλεμο, αλλά ως πολιτισμό.
Για να συμβεί αυτό, χρειάζεται:

• εκπαίδευση και δεοντολογία στους νέους αθλητικούς συντάκτες,

• ανεξαρτησία από διοικήσεις και συμφέροντα,

• προώθηση της πολυφωνίας και του σεβασμού,

• και συνεργασία με σχολεία και αθλητικούς φορείς για τη διάδοση της φιλάθλου κουλτούρας.

Σύνοψη

Η κουλτούρα του φανατισμού δεν είναι αναπόφευκτη· είναι κατασκευασμένη. Και τα μέσα ενημέρωσης έχουν τεράστια ευθύνη στη διαμόρφωσή της. Όσο η ενημέρωση παραμένει εργαλείο πόλωσης, ο φανατισμός θα επιβιώνει.
Αντίθετα, όταν η δημοσιογραφία επιλέγει τον δρόμο της νηφαλιότητας, της γνώσης και του σεβασμού, τότε ο αθλητισμός μπορεί να επανέλθει στην πραγματική του αποστολή: να ενώνει τους ανθρώπους, όχι να τους χωρίζει.